بیرون زدگی یا فتق دیسک کمر
بیرون زدگی دیسک چیست؟
ستون فقرات از مجموعه ای از استخوانها ( مهره) تشکیل شده است که در یک ردیف پشت سر هم قرار گرفته اند و از بالا (گردن) تا پایین (دنبالچه) ادامه دارند. مهره های ستون فقرات شامل هفت مهره ستون فقرات گردنی (سرویکال) ، دوازده مهره در ستون فقرات سینه ای (توراسیک) و پنج مهره در ستون فقرات پایین کمر (لامبار) و در ادامه آن خاجی و دنبالچه می باشد. این استخوانها به واسطه بالشتکهایی به نام دیسک با یکدیگر فاصله دارند. دیسکها با جذب نیروهای حاصل از فعالیتهای روزمره مانند راه رفتن، بلند کردن اجسام و خم شدن، از مهره ها محافظت میکنند.
هر دیسک دو بخش اصلی دارد: دیواره حلقوی سخت و محکم و هسته نرم و ژله ای داخل آن. ضعفها و جراحات باعث میشوند بخش داخلی دیسک از دیواره حلقوی بیرون بزند. به این وضعیت بیرون زدگی یا فتق دیسک گفته میشود. این حالت درد و ناراحتی شدیدی ایجاد میکند. اگر دیسک بیرون زده یکی از عصبهای ستون فقرات را تحت فشار قرار دهد ممکن است احساس بی حسی و درد در عصب مورد نظر نیز ایجاد شود. در موارد شدید ممکن است برای برداشتن یا ترمیم دیسک بیرون زده نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد.
علائم بیرون زدگی دیسک چیست
بیرون زدگی دیسک در هر بخشی از ستون فقرات از گردن تا پایین کمر ممکن است اتفاق بیفتد. با این حال بیرون زدگی دیسک پایین کمر یکی از شایع‌ترین موارد فتق دیسک است. ستون فقرات یک شبکه پیچیده از عصب ها و رگهای خونی است که در اثر بیرون زدگی دیسک ممکن است فشار زیادی بر آنها و عضلات پیرامون آنها وارد شود.
علائم بیرون زدن دیسک کمر عبارتند از:
- درد و بی حسی که بیشتر در یک طرف بدن تجربه میشود
- دردی که به بازو یا پا امتداد می‌یابد
- دردی که شب‌ها یا با برخی حرکات بدتر میشود
- دردی که پس از ایستادن یا نشستن بدتر میشود
- درد در هنگام راه رفتن در فواصل کوتاه
- ضعف بدون علت عضلات
- احساس مور مور شدن، گزگز ، درد و یا سوزش در ناحیه تحت تأثیر
این انواع درد ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. در صورتی که درد همراه با بی حسی یا گزگز شدن را تجربه میکنید که بر توانایی کنترل عضلات تأثیر گذاشته است، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
شکل- تصویر سمت چپ دیسک نرمال و تصویر سمت راست دیسک بیرون زده را نشان میدهد. همان طور که میبینید دیواره حلقوی در بخش پایینی پاره شده و محتوای نرم داخل دیسک بیرون زده است و عصب مجاور خود را تحت فشار قرار داده است.
چه عواملی باعث بیرون زدن دیسک میشود؟
بیرون زدن دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که دیواره حلقوی بیرونی ضعیف یا پاره شود و بنابراین امکان خروج مواد نرم داخل آن به بیرون فراهم شود (شکل بالا). این اتفاق ممکن است با افزایش سن و فرآیند پیری رخ دهد. همچنین برخی حرکات و فعالیت‌ها باعث بیرون زدن دیسک میشود. ممکن است در حالی که خم شده اید یا می‌خواهید جسمی را بلند کنید دیسک بیرون بزند. بلند کردن اجسام سنگین یا بزرگ فشار زیادی بر ناحیه پایین کمر وارد میکند که منجر به بیرون زدن دیسک میشود. اگر شغلی دارید که در آن فعالیت فیزیکی زیادی دارید و باید دائماً اجسام را بلند کنید احتمال بیرون زدن دیسک در شما بیشتر است.
افرادی که اضافه وزن دارند در خطر بیشتر بیرون زدن دیسک قرار دارد چرا که دیسک‌های آنها باید وزن زیادی را تحمل نمایند. ضعف عضلات و سبک زندگی کم تحرک در ایجاد فتق دیسک نقش دارند.
با افزایش سن احتمال تجربه بیرون زدن دیسک بیشتر میشود. علت این است که به مرور زمان دیسک بخشی از محتوای آب محافظت کننده خود را از دست میدهد. در نتیجه خروج مواد نرم داخل دیسک آسان‌تر میشود. بیرون زدن دیسک در مردان شایع‌تر است.
تشخیص بیرون زدگی دیسک چگونه است؟
پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام میدهد و به دنبال منشا درد و ناراحتی میگردد. در این معاینه، عملکرد عصبها و قدرت عضلات بررسی میشود و مشخص میشود آیا هنگام حرکت دادن یا لمس کردن این ناحیه، درد احساس میکنید یا نه. همچنین پزشک از شما درباره سابقه پزشکی و علائم سوال میپرسد. این که چه زمانی برای اولین بار علائم (درد و ناراحتی) را تجربه کردید و چه فعالیتهایی باعث بدتر شدن درد میشود اهمیت زیادی دارد.
تصویر برداری به پزشک کمک میکند استخوانها و عضلات ستون فقرات را مشاهده کرده و ناحیه آسیب دیده را شناسایی نماید. انواع مختلف تصویر برداری ستون فقرات به صورت زیر است:
- عکس پرتوی ایکس
- سی تی اسکن
- اسکن ام آر آی
- دیسکوگرام
پزشک تمامی این اطلاعات را کنار هم گذاشته و علت درد، ناراحتی یا ضعف را مشخص مینماید.
عوارض بیرون زدگی دیسک چیست؟
بیرون زدگی دیسک در صورتی که شدید باشد و درمان نشود میتواند به آسیب دیدگی دائمی عصبها منجر شود. در موارد بسیار نادر بیرون زدگی دیسک باعث قطع سیگنال به عصبهای دم اسبی در پایین کمر و پاها میشود. در این صورت ممکن است کنترل روده یا مثانه را از دست بدهید.
یکی دیگر از عوارض بلند مدت بیرون زدگی دیسک به عنوان بی حسی زین اسبی شناخته میشود. در این مورد، دیسک بیرون زده عصبها را تحت فشار قرار داده و باعث میشود حس سمت داخلی رانها، پشت پاها و اطراف مقعد از بین برود.
اگر چه علائم بیرون زدگی دیسک ممکن است بهبود یابد اما گاهی نیز بدتر میشود. اگر نمیتوانید فعالیتهایی را که قبلا انجام میدادید، انجام دهید زمان آن رسیده که به پزشک مراجعه کنید.
درمان بیرون زدگی دیسک چگونه است؟
درمان بیرون زدن دیسک از روشهای محافظه کارانه تا عمل جراحی متفاوت است. درمان معمولا به شدت ناراحتی که تجربه میکنید و میزان بیرون زدن دیسک بستگی دارد.
بیشتر افراد با ورزشهایی که عضلات کمر و پیرامون آن را تقویت میکند و حرکات کششی این ناحیه می‌توانند درد فتق دیسک را آرام نمایند. پزشک ممکن است ورزشهایی را توصیه کند که علاوه بر کاهش درد، عضله های کمر را تقویت نماید.
همچنین مسکن های بدون نسخه برای کنترل درد استفاده میشود. باید از بلند کردن اجسام سنگین یا حالات بدنی دردناک اجتناب شود.
اگر چه ممکن است اجتناب از فعالیتهای فیزیکی در مدتی که درد یا ناراحتی حاصل از بیرون زدن دیسک را تجربه میکنید، به نظر کار درستی برسد اما این کار به ضعیف شدن عضلات و سفتی مفاصل منجر میشود. به جای استراحت باید تا حد ممکن فعالیت بدنی خود را حفظ کنید و با حرکات کششی یا فعالیتهای کم شدت مانند راه رفتن، عضلات خود را تقویت و دامنه حرکتی مفاصل را حفظ کنید.
اگر درد بیرون زدگی دیسک به مسکن پاسخ نمیدهد ممکن است داروهای قوی تری مانند موارد زیر تجویز شود:
- داروهای شل کننده عضلات برای رفع اسپاسم عضله
- داروهای مخدر
- داروهای مسکن عصب مانند گاباپنتین یا دولوکستین
ممکن است پزشک در صورت برطرف نشدن درد ظرف شش هفته یا در صورتی که بیرون زدن دیسک عملکرد عضلات را تحت تاثیر قرار داده باشد، اقدامات بیشتر نظیر تزریق ترانس فورامینال،عمل بسته دیسک و یا در بعضی موارد جراحی باز را توصیه کند.
چگونه میتوان از بیرون زدن دیسک پیشگیری کرد؟
با اقدامات زیر میتوانید احتمال بیرون زدن دیسک را کم کنید.
- برای بلند کردن اجسام مراقب حالت بدن خود باشید. به جای این که کمر خود را خم کنید باید روی زانوها خم شوید.
- وزن مناسب و سالم داشته باشید.
- از نشستن به مدت طولانی پرهیز کنید . هر از گاهی بلند شوید و حرکات کششی انجام دهید.
- ورزشهایی برای تقویت عضلات کمر، پاها و شکم انجام دهید.
